Miesiąc: marzec 2022

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) w wyroku z 24 lutego br., sygn. akt C-257/20orzekł, że Art. 1 ust. 1 dyrektywy 2003/49 w sprawie wspólnego systemu opodatkowania stosowanego do odsetek oraz należności licencyjnych między powiązanymi spółkami różnych państw członkowskich w związku z art. 4 ust. 1 lit. d tej dyrektywy, art. 5 dyrektywy 2011/96 w sprawie wspólnego systemu opodatkowania mającego zastosowanie w przypadku spółek dominujących i spółek zależnych różnych państw członkowskich, oraz art. 3 i 5 dyrektywy 2008/7 dotyczącej podatków pośrednich od gromadzenia kapitału i Art. 63 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) w świetle zasady proporcjonalności należy interpretować w ten sposób, że nie sprzeciwiają się one uregulowaniu krajowemu, które przewiduje opodatkowanie w formie poboru podatku u źródła fikcyjnych odsetek, jakie spółka zależna będąca rezydentem, która skorzystała z nieoprocentowanej pożyczki udzielonej przez spółkę dominującą niebędącą rezydentem, byłaby zobowiązana zapłacić na rzecz owej spółki dominującej na warunkach rynkowych.

W wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) z 24 lutego br., sygn. akt C-257/20 skład orzekający potwierdził, że organy podatkowe mają prawo żądać zapłacenia podatku u źródła od odsetek, które powinny być należne od nieoprocentowanej pożyczki, a nie są. Według TSUE, fiskus może także określać na warunkach rynkowych wysokość takich odsetek.

Stan faktyczny

W przedmiotowej sprawie spółka z siedzibą w Bułgarii otrzymał nieoprocentowaną pożyczkę od wspólnika zza granicy. Umowa pożyczki przewidywała 60-letni termin spłaty pożyczki oraz wygaśnięcie tego obowiązku, jeżeli kapitał zakładowy spółki zostanie podwyższony o równowartość pożyczki.

Po ustaleniu, że w dniu kontroli podatkowej pożyczka nie została przekształcona na kapitał, a pożyczkobiorca nie spłacał tej pożyczki ani nie płacił odsetek, organ podatkowy stwierdził istnienie transakcji skutkującej uniknięciem opodatkowania w rozumieniu art. 16 ust. 2 pkt 3 ZKPO (bułgarskiej ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych). Organ podatkowy ustalił w swej decyzji rynkową stopę oprocentowania, na podstawie której należało obliczyć odsetki niezapłacone przez pożyczkobiorcę, a następnie pobrać od nich podatek u źródła w wysokości 10%.

Spółka odwołała się od powyższej decyzji, zaś w dniu 20 grudnia 2017 r. strona pozwana w postępowaniu głównym oddaliła odwołanie.

Wyrokiem z dnia 29 marca 2019 r. Sąd administracyjny w Sofii, do którego spółka ta wniosła skargę mającą na celu podważenie zgodności z prawem decyzji z dnia 16 października 2017 r., oddalił ową skargę, uznając, że sporna w postępowaniu głównym pożyczka była składnikiem finansowych aktywów tej spółki, który wygenerował zysk ze względu na niepłacenie odsetek, podczas gdy pożyczkodawca ze swojej strony poniósł stratę finansową z uwagi na niepobieranie tych odsetek. Zdaniem tego sądu kwota pożyczki została wykorzystana na spłatę określonych zobowiązań finansowych pożyczkobiorcy, o których mowa w umowie pożyczki, a zatem nie stanowiła elementu kapitału własnego.

Spółka wniosła skargę kasacyjną do sądu odsyłającego, Varhoven administrativen sad (naczelnego sądu administracyjnego w Bułgarii) zmierzającą do uchylenia tego wyroku.

Uzasadnienie stanowiska TSUE

TSUE uznał, że uregulowanie krajowe nie stanowi ograniczenia swobody przepływu kapitału objętego art. 63 TFUE. Trybunał stwierdził, iż należy dokonać rozróżnienia między odmiennym traktowaniem dozwolonym na podstawie art. 65 ust. 1 lit. a) TFUE a arbitralną dyskryminacją zakazaną w ust. 3 tego samego artykułu. W tym względzie z orzecznictwa Trybunału wynika, że aby krajowe przepisy podatkowe takie jak będące przedmiotem postępowania głównego mogły zostać uznane za zgodne z postanowieniami traktatu FUE dotyczącymi swobodnego przepływu kapitału, konieczne jest, aby odmienne traktowanie dotyczyło sytuacji, które nie są obiektywnie porównywalne, lub aby było ono uzasadnione nadrzędnymi względami interesu ogólnego [zob. podobnie wyrok z dnia 18 marca 2021 r., Autoridade Tributária e Aduaneira (Podatek od zysków kapitałowych z nieruchomości), C-388/19, EU:C:2021:212, pkt 35].

Wg. trybunału w niniejszej sprawie należy stwierdzić, że Republika Bułgarii wybrała w drodze spornego w postępowaniu głównym uregulowania krajowego wykonywanie swojej kompetencji podatkowej w odniesieniu do nieoprocentowanych pożyczek pomiędzy spółkami pożyczkobiorcami będącymi rezydentami i spółkami udzielającymi pożyczki niebędącymi rezydentami i że w konsekwencji spółki niebędące rezydentami należy uznać w odniesieniu do kosztów bezpośrednio związanych z tymi pożyczkami za znajdujące się w sytuacji porównywalnej z sytuacją spółek będących rezydentami.

Ponadto trybunał stwierdził, iż w niniejszej sprawie udzielające nieoprocentowanej pożyczki spółki będące rezydentami czerpią w stosunku do udzielających nieoprocentowanej pożyczki spółek niebędących rezydentami korzyść finansową, która wynika z innej chwili, w której możliwe jest dokonanie przez nie odliczenia kosztów bezpośrednio wynikających z tej pożyczki. Zakres tej korzyści jest określony przez czas trwania procedury zwrotu ustanowionej przez sporne w postępowaniu głównym uregulowanie krajowe w celu umożliwienia spółkom niebędącym rezydentami złożenia wniosku o ponowne obliczenie podatku u źródła pobranego od kwoty brutto fikcyjnych odsetek od nieoprocentowanej pożyczki, tak aby ów pobór u źródła odpowiadał kwocie podatku dochodowego od osób prawnych, który zostałby zapłacony przez spółkę będącą rezydentem, która udzieliła takiej pożyczki.

W tych okolicznościach, zdaniem trybunału, nie można uznać, że odmienne traktowanie w zakresie opodatkowania fikcyjnych odsetek od nieoprocentowanej pożyczki w zależności od tego, czy jest ona udzielana przez spółkę będącą rezydentem, czy przez spółkę niebędącą rezydentem, ogranicza się do sposobu poboru podatku. W związku z tym owo odmienne traktowanie dotyczy obiektywnie porównywalnych sytuacji.

Trybunał zgodził się ze stroną Pozwaną, że zgodnie z zasadą terytorialności państwa członkowskie mają prawo opodatkować dochody uzyskane na ich terytorium w celu zapewnienia zrównoważonego rozdziału władztwa podatkowego. W szczególności w braku przepisów harmonizujących przyjętych przez Unię państwa członkowskie zachowują uprawnienia do określania kryteriów rozdziału ich kompetencji podatkowych. Celem uregulowań krajowych jest zwalczanie unikania opodatkowania.

Trybunał skonkludował, że przepisy przewidujące opodatkowanie u źródła fikcyjnych odsetek od nieoprocentowanych pożyczek udzielanych spółkom będącym rezydentami przez spółki niebędące rezydentami, są odpowiednie do zapewnienia zrównoważonego rozdziału władztwa podatkowego pomiędzy państwami członkowskimi i zapewnienia skuteczności poboru podatku w celu zapobiegania unikaniu opodatkowania.

Od 15 marca przez portal praca.gov.pl można już składać powiadomienia o powierzeniu wykonywania pracy obywatelowi Ukrainy przewidziane w ustawie z 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa. Część pracodawców wciąż ma jednak wątpliwości czy powiadomienie zastępuje zezwolenie na pracę/oświadczenie o powierzeniu pracy wobec każdego pracownika z Ukrainy, a także jakich dokumentów należy żądać od przyszłego pracownika, żeby upewnić się co do jego legalnego pobytu w Polsce.

Którym obywatelom Ukrainy specustawa przyznaje prawo do wykonywania pracy w Polsce?

Zgodnie z art. 22 ust. 1 specustawy, obywatel Ukrainy jest uprawniony do wykonywania pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w okresie pobytu zgodnego z obowiązującymi przepisami, w przypadku gdy:

1. jego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej uznaje się za legalny na podstawie art. 2 ust. 1 specustawy lub
2. jest obywatelem Ukrainy przebywającym legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej

– jeżeli podmiot powierzający wykonywanie pracy powiadomi w terminie 14 dni od dnia podjęcia pracy przez obywatela Ukrainy powiatowy urząd pracy właściwy ze względu na siedzibę lub miejsce zamieszkania podmiotu o powierzeniu wykonywania pracy temu obywatelowi.

Powyższe dotyczy również małżonków ww. obywateli Ukrainy.

Kiedy pobyt obywatela Ukrainy w Polsce jest legalny?

Zgodnie z informacją z strony rządu, chodzi o obywateli Ukrainy, którzy:

• przebywają legalnie w Polsce i mają ważny tytuł pobytowy albo
• przybyli legalnie na terytorium Polski w okresie od 24 lutego 2022 roku z terenu Ukrainy i deklarują zamiar pozostania w Polsce.

Tytuł pobytowy to dokument, która uprawnia do pobytu na terytorium Polski lub innego kraju Unii Europejskiej. Może to być, między innymi:

• zezwolenie na pobyt stały
• zezwolenie na pobyt czasowy
• paszport w przypadku wjazdu i pobytu na terytorium Polski w ruchu bezwizowym
• zaświadczenie o korzystaniu z ochrony czasowej wydane przez Urząd do Spraw Cudzoziemców.

Obowiązki pracodawców

Polski pracodawca może legalnie zatrudnić obywatela Ukrainy lub małżonka obywatela Ukrainy, o ile jego pobyt na terytorium kraju jest legalny.

W ciągu 14 dni od daty podjęcia pracy należy poinformować o zatrudnieniu powiatowy urząd pracy – właściwy ze względu na siedzibę lub miejsce zamieszkania pracodawcy. Należy to zrobić poprzez portal praca.gov.pl, wypełniając formularz powiadomienia o powierzeniu wykonywania pracy obywatelowi Ukrainy (PSZ-PPWPU)

Ta procedura dotyczy zarówno obywateli Ukrainy, którzy wjechali do Polski 24 lutego 2022 roku lub później, jak i osób, które przebywają legalnie w Polsce na innej podstawie (na przykład zezwolenia na pobyt czasowy).

Nie należy również zapominać o ogólnych obowiązkach pracodawcy związanych choćby z koniecznością zgłoszenia pracowników do ubezpieczeń społecznych w ZUS czy wypłacaniem co najmniej ustawowej płacy minimalnej.

Ministerstwo Rozwoju i Technologii skierowało w ubiegły czwartek, tj. 10.03.22 r. projekt o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych do konsultacji społecznych. Autorzy projektu deklarują wyjście naprzeciw postulatom przedsiębiorców w zakresie zmian w  procesie składania sprawozdań oraz wyeliminowania wątpliwości interpretacyjnych. Ponadto nowe rozwiązania mają na celu zwiększenie efektywności prowadzonych przez Prezesa UOKiK postępowań w sprawie nadmiernego opóźniania ze spełnianiem świadczeń pieniężnych.

„Decyzja o nowelizacji ustawy antyzatorowej wynika – w pierwszej kolejności – z naszych analiz, przeprowadzonych w związku z oceną skutków regulacji ex post. Wsłuchaliśmy się także w postulaty różnych podmiotów, w tym Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, który realizuje na podstawie ustawy antyzatorowej ważne zadania związane z postępowaniami antyzatorowymi. Chcemy, by regulacja była spójna, bardziej efektywna i elastyczna niż obecnie. Ale również, by nie przytłaczała przedsiębiorców wynikającymi z jej zapisów obowiązkami” – twierdzi wiceminister rozwoju i technologii, Mariusz Jerzy Golecki.

Wezwania miękkie prezesa UOKiK

Nowelizacja zakłada m.in. wprowadzenie instytucji tzw. wezwań miękkich. „To rozwiązanie stosowane dotąd z powodzeniem w sprawach dotyczących praw konsumentów. Prezes UOKiK, zamiast sięgać od razu po sankcje finansowe, będzie mógł w pierwszej kolejności zwrócić uwagę przedsiębiorcy na obserwowane u niego nieprawidłowości w regulowaniu zobowiązań” – zakomunikował resort rozwoju. „Chcemy tym samym zaprezentować nowoczesne podejście administracji, które bardziej stawia na elastyczność i logikę w działaniu, niż biurokrację” – czytamy w komunikacie.

Nowa procedura sprawozdawania świadczeń

Projekt nowelizacji zwalnia z obowiązku sprawozdawczego: spółki wchodzące w skład podatkowych grup kapitałowych, publiczne podmioty lecznicze i podmioty lecznicze w formie spółek kapitałowych utworzonych przez Skarb Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego. Wydłuża również termin na złożenie sprawozdania z 31 stycznia na 30 kwietnia.

Nastąpi zmiana procesu sprawozdawania świadczeń spełnionych i otrzymanych – wartości świadczeń pieniężnych spełnionych/otrzymanych będą wykazywane w sprawozdaniu w odniesieniu do terminów umownych, a nie jak dotychczas w relacji do terminów określonych na fakturze lub rachunku. Zmieni się też sposób raportowania wartości świadczeń pieniężnych nieotrzymanych i niespełnionych – te wartości będą wykazywane z podaniem terminu opóźnienia w ramach określonych przedziałów czasowych. Uregulowana zostanie również kwestia składania korekty sprawozdania.

Oznaczony został termin publikacji raportu opracowywanego na podstawie złożonych sprawozdań – corocznie do 31 lipca. Wprowadzono także zmiany służące poprawie efektywności postępowania w sprawie nadmiernego opóźniania się. Prezes UOKiK zyska większą elastyczność w sposobie nakładania kar finansowych za nadmierne opóźnianie się z realizacją zobowiązań finansowych wobec kontrahentów, nastąpi także modyfikacja wzoru, według którego będzie liczona maksymalna kara za nadmierne opóźnienie ze spełnianiem świadczeń pieniężnych.

Pozostałe zmiany

Nowelizacja zakłada również m.in. wprowadzenie nieważności zastrzeżenia umownego o zakazie cesji wierzytelności w transakcjach handlowych oraz nałożenie obowiązku składania oświadczenia o swoim statusie na wszystkich dużych przedsiębiorców. Obecnie duzi przedsiębiorcy mają obowiązek składania drugiej stronie transakcji handlowej oświadczenia o swoim statusie tylko wtedy, gdy występują jako dłużnicy świadczenia pieniężnego.

Według projektodawców beneficjentami zmian mają być przede wszystkim mali przedsiębiorcy. Jak podano, zwiększenie efektywności postępowań prezesa UOKiK powinno wpłynąć motywująco na terminowe regulowanie zobowiązań przez dużych przedsiębiorców wobec przedsiębiorców z sektora MŚP. Również nieważność zastrzeżenia umownego o zakazie cesji wierzytelności w transakcjach handlowych wprowadzana jest głównie w interesie MŚP. „Umowny zakaz cesji wierzytelności jest bowiem najbardziej dotkliwy w relacjach asymetrycznych, w których występuje element przewagi kontraktowej” – zakomunikowało Ministerstwo Rozwoju i Technologii.

Według resortu, zmodyfikowana treść sprawozdań będzie lepiej odzwierciedlała praktyki płatnicze największych przedsiębiorców, co pozwoli kontrahentom na lepszą ocenę ich wiarygodności płatniczej i tym samym może uchronić ich przed wchodzeniem w ryzykowne relacje biznesowe. Ponadto zwolnienie z obowiązku sprawozdawczego spółek wchodzących w skład podatkowych grup kapitałowych uwolni od tego obowiązku niektóre podmioty z sektora MŚP – pojedyncze spółki wchodzące w skład podatkowych grup kapitałowych często nie są bowiem największymi podatnikami.

Państwa Członkowskie Unii Europejskiej, w tym Polska, opracowują obecnie szczególne regulacje (tzw. specustawy) umożliwiające legalny pobyt i pracę Ukraińcom uciekającym przed wojną. Poszczególne krajowe regulacje będą się między sobą różnić. Jednakże niezależnie od rozwiązań krajowych, 4 marca 2022 r. decyzją 2022/382 Rady Unii Europejskiej, uaktywniły się przepisy Dyrektywy Rady 2001/55/WE z dnia 20 lipca 2001 r. ustalające tzw. minimalne warunki ochrony tymczasowej na wypadek masowego napływu wysiedleńców wojennych.

 Decyzja wprowadza tymczasową ochronę dla trzech kategorii osób:

• obywateli Ukrainy zamieszkujących w Ukrainie, którzy zostali wysiedleni począwszy od 24 lutego 2022 r. w wyniku inwazji wojskowej rosyjskich sił zbrojnych, która miała miejsce tego dnia;
• obywateli państw trzecich lub bezpaństwowców legalnie przebywających w Ukrainie, którzy zostali wysiedleni począwszy od dnia 24 lutego 2022 r. w wyniku inwazji wojskowej rosyjskich sił zbrojnych, do której doszło tego dnia, i którzy nie są w stanie powrócić do swojego państwa lub regionu pochodzenia w sposób bezpieczny i trwały ze względu na sytuację panującą w tym państwie pochodzenia. Może to obejmować osoby, które w czasie zdarzeń prowadzących do masowego napływu wysiedleńców korzystały ze statusu uchodźcy lub równoważnej ochrony w Ukrainie, lub które ubiegały się o azyl. Obywatele państw trzecich, którzy w czasie wydarzeń prowadzących do masowego napływu legalnie długoterminowo przebywali w Ukrainie, powinni korzystać z tymczasowej ochrony niezależnie od tego, czy mogliby powrócić do swojego kraju lub regionu pochodzenia w sposób bezpieczny i trwały;
• członków rodzin dwóch wyżej wymienionych kategorii osób, o ile rodziny te istniały już w Ukrainie w czasie wystąpienia okoliczności prowadzących do masowego napływu wysiedleńców, niezależnie od tego, czy członek rodziny miałby możliwość powrócić do swojego państwa pochodzenia w sposób bezpieczny i trwały. Zgodnie z dyrektywą Rady 2001/55/WE za członka rodziny uznaje się małżonka osoby należącej do powyższych dwóch kategorii lub też będącego stanu wolnego partnera tej osoby, z którym osoba ta pozostaje w stałym związku, jeżeli prawo lub praktyka danego państwa członkowskiego traktuje pary niepozostające w związku małżeńskim w sposób porównywalny do par pozostających w związku małżeńskim, zgodnie z jego prawem odnoszącym się do cudzoziemców; małoletnie i niepozostające w związku małżeńskim dzieci powyższych dwóch kategorii osób lub małżonków takich osób, niezależnie od tego, czy urodziły się w związku małżeńskim, poza związkiem, czy są przysposobione; innych bliskich krewnych, którzy mieszkali razem jako jedna rodzina w czasie, kiedy wystąpiły okoliczności prowadzące do masowego napływu wysiedleńców i którzy byli całkowicie lub częściowo na utrzymaniu osób należących do powyższych dwóch kategorii.

Problemy z polską specustawą

Polska na podstawie decyzji wykonawczej 2022/382 ma obowiązek udzielić pomocy każdemu obywatelowi Ukrainy, który przybędzie do Polski, a także bezpaństwowcom i obywatelom państw trzecich innych niż Ukraina, którzy mieszkali w Ukrainie przed wybuchem wojny, czyli przed 24 lutego 2022 r. i spełnili warunki opisane w tej decyzji. Tymczasem polska specustawa opublikowana w sobotę 12 marca 2022 r. zupełnie pominęła kategorię innych osób, w tym bezpaństwowców i obywateli państw trzecich innych niż Ukraina, którzy legalnie przebywali w Ukrainie i którzy nie są w stanie bezpiecznych i trwałych warunkach powrócić w do kraju lub regionu pochodzenia.

Problemy w zakresie delegowania pracowników

Decyzja Rady UE ma doniosłe znaczenie na europejskim rynku pracy, ponieważ Ukraińcy objęci ochroną tymczasową powinni zyskać pełny i swobodny dostęp do rynków pracy wszystkich Państw Członkowskich. Ustawodawstwo niektórych państw może jednak rodzić dodatkowe problemy w tym zakresie. Przykładowo przepisy niemieckie uniemożliwiające podjęcie pracy obywatelom państw trzecich bez posiadania dodatkowej wizy – tzw. Vander Elst mogą zostać uznane za sprzeczne z treścią dyrektywy. Trudno jednak przewidzieć czy w świetle prawa niemieckiego takie przypadki będą kwalifikowały się przykładowo jako pobyt tolerowany z możliwością wykonywania pracy i zwalniały uchodźców z potrzeby uzyskania wizy.

Uwaga

Obywatele Ukrainy, którzy nie zamieszkiwali na Ukrainie przed rozpoczęciem inwazji rosyjskiej (tj. 23 lutego), lub wyjechali z Ukrainy przed rozpoczęciem inwazji rosyjskiej (tj. przed 24 lutego) nie są objęci zakresem unijnej decyzji.

W sobotę 12 marca 2022 r. opublikowano w Dzienniku Ustaw ustawę o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa. Przepisy weszły w życie z dniem ogłoszenia i obowiązują, co do zasady, z mocą wsteczną od 24 lutego 2022 r.

Jak czytamy w informacji o ustawie z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego kraju opublikowanej na stronie prezydenta RP – zgodnie z przepisami ustawy obywatel Ukrainy, który w wyniku działań wojennych został zmuszony do opuszczenia swojego kraju pochodzenia i wjechał legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. do dnia określonego w rozporządzeniu wydanym przez Radę Ministrów oraz deklaruje zamiar pozostania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, będzie miał zapewniony legalny pobyt na tym terytorium w okresie 18 miesięcy, licząc od dnia 24 lutego 2022 r. Za legalny uznawany będzie także pobyt dziecka urodzonego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez matkę – Ukrainkę, która uciekła przed konfliktem zbrojnym.

Przepisy ustawy regulują również kwestię dalszej legalizacji pobytu obywateli Ukrainy. Ukraińcom, którym pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest lub był uznawany za legalny, będzie udzielane zezwolenie na pobyt czasowy. Zezwolenie udzielane będzie na wniosek, jednorazowo na okres 3 lat, licząc od dnia wydania decyzji. Ustawa przewiduje również dopuszczenie do polskiego rynku pracy obywateli Ukrainy przebywających na podstawie opisanego wyżej zezwolenia na pobyt czasowy. Obywatel Ukrainy, któremu udzielono zezwolenia na pobyt czasowy będzie bowiem uprawniony do wykonywania pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bez konieczności posiadania zezwolenia na pracę.

Ustawa zawiera również regulacje normujące sytuację obywateli Ukrainy, którzy przebywali w Polsce w dniu, w którym doszło do ataku wojsk Federacji Rosyjskiej na terytorium Ukrainy, czyli w dniu 24 lutego 2022 r. W tym zakresie ustawa przewiduje przedłużenie z mocy prawa do dnia 31 grudnia 2022 r. ważności okresu pobytu na podstawie wizy krajowej i okresu ważności ww. wizy oraz zezwoleń na pobyt czasowy w sytuacji, kiedy ostatni dzień legalnego pobytu obywatela Ukrainy przypadał w okresie od dnia 24 lutego 2022 r.

PESEL i profil zaufany dla obywateli Ukrainy – nowa procedura

Ustawa zakłada nadanie Ukraińcom przybyłym do Polski w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium Ukrainy numeru PESEL. W tym celu przewidziano specjalny tryb uzyskania numeru PESEL na wniosek zawierający katalog podstawowych danych. Będzie to odformalizowana procedura umożliwiająca uzyskanie numeru PESEL bez konieczności wykazywania podstawy prawnej dla jego posiadania. Wzór wniosku zostanie ogłoszony w Biuletynie Informacji Publicznej ministra właściwego do spraw informatyzacji. Do wniosku będzie dołączana fotografia osoby, której numer PESEL jest nadawany, i zostaną pobrane jej odciski palców. Organ gminy może zapewnić obywatelowi Ukrainy nieodpłatne wykonanie fotografii. Numer PESEL zostanie nadany po ustaleniu tożsamości osoby w oparciu o dostępne (w tym unieważnione) dokumenty jak paszport, dowód osobisty, ale także Karta Polaka, czy prawo jazdy.

W przypadku dzieci dopuszcza się także akt urodzenia. W skrajnych przypadkach umożliwia się nadanie numeru PESEL na podstawie stosowanego oświadczenia wnioskodawcy. Minister właściwy do spraw informatyzacji prowadził będzie w systemie teleinformatycznym rejestr obywateli Ukrainy, którym nadano numer PESEL. W ramach tworzonego rejestru zbierane będą także dane dotyczące daty wjazdu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz daty złożenia wniosku o nadanie numeru PESEL. W celu ułatwienia dostępu do usług publicznych online przewiduje się, że wraz z nadaniem numeru PESEL obywatele Ukrainy będą mogli uzyskać profil zaufany.

Legalizacja pracy

Przepisy ustawy ułatwiają dostęp do polskiego rynku pracy obywatelom Ukrainy, którzy otrzymali zezwolenie na pobyt czasowy. Aby skorzystać z tego rozwiązania, podmiot powierzający wykonywanie pracy obywatelowi Ukrainy będzie obowiązany w terminie 14 dni od dnia podjęcia pracy przez obywatela Ukrainy powiadomić za pośrednictwem systemu teleinformatycznego – praca.gov.pl właściwy urząd pracy o powierzeniu mu pracy. Niewypełnienie tych warunków oznacza brak możliwości wykonywania pracy bez zezwolenia na pracę.

Ponadto ustawa przewiduje umożliwienie podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej, na zasadach obowiązujących obywateli polskich, przez obywateli Ukrainy, którzy legalnie przebywają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. W celu zapewnienia bezpieczeństwa obrotu gospodarczego istnienie tego uprawnienia uzależniono od dokonania wcześniejszej rejestracji obywatela Ukrainy w rejestrze PESEL. W przypadku zaś utraty prawa do legalnego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, przedsiębiorca obywatel Ukrainy zostanie wykreślony z CEIDG na zasadach ogólnych.

Pomoc dla uchodźców

Ustawa określa też zasady udzielania obywatelom Ukrainy pomocy przez wojewodów. Zgodnie z przepisami ustawy wojewoda może zapewnić pomoc polegającą na:

• zakwaterowaniu;
• zapewnieniu całodziennego wyżywienia zbiorowego;
• zapewnieniu transportu do miejsc zakwaterowania, o którym mowa w pkt 1, między nimi lub do ośrodków prowadzonych przez Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców lub miejsc, w których obywatelom Ukrainy udzielana jest opieka medyczna;
• finansowaniu przejazdów środkami transportu publicznego oraz specjalistycznego transportu przeznaczonego dla osób z niepełnosprawnością do miejsc lub pomiędzy miejscami, o których mowa w pkt 3;
• zapewnieniu środków czystości i higieny osobistej oraz innych produktów.

Powyższa pomoc może być również udzielana przez inne organy administracji publicznej, jednostki podległe lub nadzorowane przez organy administracji publicznej, jednostki sektora finansów publicznych oraz inne organy władzy publicznej.

Świadczenia dla rodzin udzielających pomocy

Przepisy ustawy przewidują, że każdemu podmiotowi, w szczególności osobie fizycznej prowadzącej gospodarstwo domowe, który zapewni zakwaterowanie i wyżywienie obywatelom Ukrainy, którzy uciekli przed konfliktem zbrojnym, może być przyznane świadczenie pieniężne z tego tytułu nie dłużej niż za okres 60 dni przyznane na wniosek. Maksymalna wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona  w drodze rozporządzenia Rady Ministrów.

Świadczenia dla obywateli Ukrainy

W celu zapewnienia wsparcia materialnego rodzinom ukraińskim oraz osobom będącym obywatelami Ukrainy, którzy przybyli na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bezpośrednio z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi, ustawa przewiduje m.in.:

• przyznanie wsparcia z zakresu świadczeń rodzinnych, świadczenia wychowawczego, rodzinnego kapitału opiekuńczego, świadczenia dobry start oraz dofinansowania obniżenia opłaty rodzica za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna. Świadczenia przysługiwać będą po spełnieniu odpowiednich warunków i kryteriów określonych w ustawach i przepisach wykonawczych regulujących te świadczenia.
• możliwość przyznania świadczeń pieniężnych i niepieniężne, na zasadach i w trybie ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej. Świadczenia te będą przyznawane na podstawie oświadczenia o sytuacji osobistej, rodzinnej, dochodowej i majątkowej. Oznacza to, że w postępowaniu o przyznanie ww. świadczeń nie będzie przeprowadzany rodzinny wywiad środowiskowy chyba, że powstaną wątpliwości, co do treści oświadczenia. Do udzielania świadczeń właściwa będzie gmina miejsca pobytu osoby ubiegającej się o te świadczenia;
• pomoc w postaci jednorazowego świadczenia pieniężnego w wysokości 300 zł na osobę, przeznaczonego na utrzymanie, w szczególności na pokrycie wydatków na żywność, odzież, obuwie, środki higieny osobistej oraz opłaty mieszkaniowe. Wniosek o wypłatę jednorazowego świadczenia pieniężnego należało będzie złożyć na piśmie w ośrodku pomocy społecznej, a w przypadku przekształcenia ośrodka pomocy społecznej w centrum usług społecznych – w centrum usług społecznych, gminy właściwej ze względu na miejsce pobytu obywatela Ukrainy;
• bezpłatną pomoc psychologiczną. Pomoc będzie zapewniana przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta gminy właściwej ze względu na miejsce pobytu obywatela Ukrainy a zapewnienie pomocy psychologicznej należało będzie zadań zleconych gminy z zakresu administracji rządowej i finansowane będzie w formie dotacji celowej z budżetu państwa;
• przyznanie opieki medycznej obejmującej świadczenia opieki zdrowotnej na zasadach i w zakresie, w jakim osobom objętym obowiązkowym lub dobrowolnym ubezpieczeniem zdrowotnym przysługuje prawo do świadczeń na podstawie ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, z wyłączeniem leczenia uzdrowiskowego i rehabilitacji uzdrowiskowej, a także podania produktów leczniczych wydawanych świadczeniobiorcom w ramach programów polityki zdrowotnej ministra właściwego do spraw zdrowia;
• przyznanie środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych na działania kierowane do niepełnosprawnych obywateli Ukrainy.

Pracownicy naukowi i studenci

W zakresie uprawnień obywateli polskich i obywateli Ukrainy będących studentami, nauczycielami akademickimi lub pracownikami naukowymi wjeżdżającymi z terytorium Ukrainy ustawa przewiduje m.in., że:

• osoby posiadające obywatelstwo polskie, które w dniu 24 lutego 2022 r. były studentami studiów przygotowujących do wykonywania zawodów, o których mowa w art. 68 ust. 1 pkt 1–8 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce w uczelni działającej na terytorium Ukrainy oraz zostały przyjęty przez uczelnię polską na studia na kierunku odpowiadającym odbywanym przez niego studiom, ponoszą opłaty za usługi edukacyjne związane z kształceniem na studiach niestacjonarnych albo studiach w języku obcym w wysokości nieprzekraczającej wysokości udokumentowanych przez studenta opłat za kształcenie dotychczas ponoszonych w uczelni działającej na terytorium Ukrainy;
• osoby posiadające obywatelstwo polskie a także obywatele Ukrainy, którzy przybyli na terytorium Polski legalnie bezpośrednio z terytorium Ukrainy w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. do dnia określonego w przepisach wydanych na podstawie ustawy, którzy oświadczą, że są studentami określonego roku studiów na danym kierunku i poziomie studiów w uczelni działającej na terytorium Ukrainy i którzy nie dysponują dokumentami poświadczającymi okresy studiów, zdane egzaminy, zaliczenia lub praktyki zawodowe, wydanymi przez tę uczelnię, na mocy ustawy mogą im zostać uznane odpowiednie okresy tych studiów w drodze weryfikacji osiągniętych efektów uczenia się i będą mogli kontynuować naukę;
• obywatel polski, który wjechał na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bezpośrednio z terytorium Ukrainy w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. do dnia określonego w przepisach wydanych na podstawie ustawy albo obywatel Ukrainy, którego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny na podstawie przepisów ustawy, który oświadczy, że w dniu 24 lutego 2022 r. pracował, jako nauczyciel akademicki w uczelni działającej na terytorium Ukrainy oraz posiada wymagany tytuł zawodowy, stopień naukowy, stopień w zakresie sztuki lub tytuł profesora i odpowiednie kwalifikacje do zajmowania danego stanowiska, może zostać zatrudniony w uczelni, jako nauczyciel akademicki bez przeprowadzenia konkursu, o którym mowa w art. 119 ust. 1 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce.

Edukacja dla uczniów z Ukrainy

Ustawa przewiduje również wprowadzenie rozwiązań, które pozwolą na zapewnienie kształcenia i wychowania dzieciom lub uczniom będącym obywatelami Ukrainy.  W tym celu będą mogły być tworzone inne lokalizacje prowadzenia zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych podporządkowane organizacyjnie szkołom lub przedszkolom. W celu ułatwienia organizacji pracy szkoły, w której zostanie utworzony dodatkowy oddział w celu zapewnienia kształcenia i wychowania dzieciom i uczniom z terytorium Ukrainy przybyłym na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej, ustawa przewiduje, w roku szkolnym 2021/2022 w szkole, w której zostanie utworzony taki oddział, dyrektor szkoły będzie mógł przydzielić nauczycielowi, za jego zgodą, godziny ponadwymiarowe w wymiarze wyższym niż 1/2 tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć.

W celu ułatwienia zatrudnienia na stanowisku pomocy nauczyciela ustawa przewiduje, że w roku szkolnym 2021/2022 na stanowisku pomocy nauczyciela, będzie mogła być zatrudniona osoba nieposiadająca obywatelstwa polskiego, jeżeli posiada znajomość języka polskiego w mowie i piśmie w stopniu umożliwiającym pomoc uczniowi, który nie zna języka polskiego albo zna go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki.

 Zatrudnienie Ukraińców w zawodach medycznych

Ustawa wprowadza przepisy ułatwiające obywatelom Ukrainy wykonywanie zawodów medycznych zakładające m.in., że:

• od dnia 24 lutego 2022 r., przez okres 18 miesięcy, niezależnie od trwania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii, obywatelowi Ukrainy, który uzyskał kwalifikacje lekarza lub lekarza dentysty poza terytorium państw członkowskich Unii Europejskiej, będzie można udzielić zgody na wykonywanie zawodu lekarza albo zgody na wykonywanie zawodu lekarza dentysty oraz przyznać warunkowe prawo wykonywania zawodu lekarza albo warunkowe prawo wykonywania zawodu lekarza dentysty, jeżeli spełnia warunki, o których mowa w art. 7 ust. 2a pkt 3–5 i 7 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty;
• od dnia 24 lutego 2022 r. przez okres 18 miesięcy minister właściwy do spraw zdrowia będzie mógł nadać numer odpowiadający numerowi prawa wykonywania zawodu na wniosek lekarza albo lekarza dentysty, który uzyskał zaświadczenie, o którym mowa w art. 9 ust. 7 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty, i zgłosił zamiar udzielania świadczeń zdrowotnych osobom, których pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny na podstawie przepisów ustawy;
• od dnia 24 lutego 2022 r. przez okres 18 miesięcy, niezależnie od trwania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii, obywatelowi Ukrainy, który uzyskał kwalifikacje pielęgniarki lub położnej poza terytorium państw członkowskich Unii Europejskiej, będzie można udzielić zgody na wykonywanie zawodu pielęgniarki albo położnej oraz przyznać warunkowe prawo wykonywania zawodu pielęgniarki lub położnej, jeżeli spełnia warunki, o których mowa w art. 35a ust. 1 pkt 3–5 i 7 ustawy z dnia 15 lipca 2011 r. o zawodach pielęgniarki i położnej.

Ustawa dokonuje również szeregu zmian w innych ustawach, w tym m.in. przewiduje zwolnienie z podatku dochodowego od osób fizycznych pomoc humanitarną otrzymaną w okresie od dnia 24 lutego 2022 do dnia 31 grudnia 2022 przez podatników będących obywatelami Ukrainy, którzy w tym okresie przybyli z terytorium Ukrainy. Zwolnieniu z podatku podlegało będzie także świadczenie pieniężne przyznane osobie fizycznej prowadzącej gospodarstwo domowe, która zapewniła zakwaterowanie i wyżywienie obywatelom Ukrainy.

 

Od momentu agresji Rosji na Ukrainę granicę z Polską przekroczyło już ponad 300 tys. osób, głównie matek z dziećmi. W kolejnych dniach ta liczba ma się stale zwiększać, a osoby będą potrzebować jeszcze więcej pomocy, także od państwa. W związku z kryzysem humanitarnym i napływem uchodźców rząd zapowiedział daleko idące uproszczenia dotyczące prawa pobytu dla osób, które przekroczyły wschodnią granicę od 24 lutego 2022 r.

Trwają prace nad projektem specustawy

Wkrótce rząd ma przedstawić projekt specustawy, która ma na celu stworzenie szczególnej regulacji prawnej zapewniającej cudzoziemcom doraźną podstawę prawną do legalnego pobytu, w szczególności tym posiadającym obywatelstwo Ukrainy, którzy z powodu działań wojennych zostali zmuszeni do opuszczenia swojego kraju pochodzenia i wjechali, posiadając uprawnienie wjazdowe, na terytorium Polski. Ustawa ma zostać przyjęta na czwartkowym lub piątkowym posiedzeniu Sejmu.

Na stronie rządu pojawiły się szczegółowe zapowiedzi dotyczące kształtu przyszłej ustawy.

Uzasadnienie projektu

Projekt ustawy ma na celu stworzenie szczególnej regulacji prawnej zapewniającej doraźną podstawę prawną do legalnego pobytu cudzoziemcom, w szczególności posiadającym obywatelstwo Ukrainy, którzy w wyniku działań wojennych zostali zmuszeni do opuszczenia swojego kraju pochodzenia i wjechali, posiadając stosowne uprawnienie wjazdowe, na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. W dniu 24 lutego 2022 r. doszło do ataku wojsk Federacji Rosyjskiej na terytorium Ukrainy. W wyniku tych zdarzeń w kierunku terytorium Rzeczypospolitej Polskiej zaczęły kierować się tysiące obywateli Ukrainy, poszukujących schronienia. Z uwagi na powyższe, konieczne stało się opracowanie rozwiązań prawnych skierowanych do opisanej wyżej grupy cudzoziemców.

Planowane zmiany

Projekt ustawy określa szczególne zasady zalegalizowania pobytu obywateli Ukrainy, którzy wjechali na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bezpośrednio z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa.
Projektowana ustawa określa również:
1) szczególne zasady powierzenia pracy obywatelom Ukrainy, przebywającym legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
2) pomoc udzielaną przez wojewodów obywatelom Ukrainy;
3) utworzenie nowej rezerwy celowej na finansowanie wydatków w zakresie pomocy obywatelom Ukrainy;
4) niektóre uprawnienia obywateli Ukrainy, których pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny;
5) szczególne zasady przedłużania okresów legalnego pobytu obywateli Ukrainy oraz wydanych im przez organy polskie dokumentów dotyczących uprawnień w zakresie wjazdu i pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
6) niektóre uprawnienia obywateli polskich i obywateli Ukrainy będących studentami, nauczycielami akademickimi lub pracownikami naukowymi wjeżdżającymi z terytorium Ukrainy;
7) szczególne regulacje dotyczące kształcenia, wychowania i opieki dzieci i uczniów będących Obywatelami Ukrainy, w tym wsparcia jednostek samorządu terytorialnego w realizacji dodatkowych zadań oświatowych w tym zakresie;
8) szczególne zasady organizacji i funkcjonowania uczelni w związku z zapewnianiem miejsc na studiach dla obywateli Ukrainy.