Problematyka grup spółkę jest tematem poruszanym od dawna wśród prawników zajmujących się prawem handlowym i gospodarczym. Nie ulega wątpliwości że ciągle pozostają kwestie które powinny znaleźć swoje miejsce wśród uregulowań ustawowych. Proponowana przez Ministerstwo Aktywów Państwowych nowelizacja kodeksu spółek handlowych i innych ustaw dotycząca tej kwestii stanowi przedmiot ożywionej dyskusji w temacie wprowadzanych regulacji. Procedowana nowelizacja wprowadzająca przepisy dotyczące grup spółek, czyli tak zwanego prawa holdingowego wprowadza pojęcie wspólnej strategii gospodarczej, co ma umożliwić skupienie się na interesie całej grupy spółek dochodząc od bezwzględnego prymatu działania wyłącznie w interesie danej spółki oraz instytucję wydawania wiążących poleceń która ma być mechanizmem zapewniającym wykonywanie wspólnej strategii. Najnowsze zmiany które mogą wkrótce zostać wprowadzone w życie omawiamy poniżej
Ustawowa definicja grupy spółek
Zgodnie z proponowaną regulacją grupa spółek ma oznaczać: „spółkę dominującą i spółkę lub spółki od niej zależne, kierujące się – zgodnie z umową albo statutem każdej spółki zależnej – wspólną strategią gospodarczą (interes grupy spółek), umożliwiającą spółce dominującej sprawowanie jednolitego kierownictwa nad spółką albo spółkami zależnymi.”
Wprowadzenie pojęcia wspólnej strategii gospodarczej powoduje zmianę w podejściu do zarządzania spółkami wchodzącymi w skład grupy, do tej pory obowiązkiem działania zarządu spółki było wyłącznie działanie w jej interesie. Wprowadzane zmiany zakładają obok działania w interesie spółki także działanie w interesie całej grupy spółek o ile nie narusza to uzasadnionego interesu wierzycieli i mniejszościowych wspólników albo akcjonariuszy spółki zależnej.
Wydawanie wiążących poleceń spółce zależnej przez spółkę dominującą
Omawiana nowelizacja zakłada możliwość wydawania przez spółkę dominującą spółce zależnej wiążących poleceń co miało by być podstawowym instrumentem zapewniającym wykonywanie wspólnej strategii gospodarczej.
Wykonanie wiążącego polecenia przez spółkę zależną będzie wymagać uprzedniej uchwały zarządu co ma stanowić za zabezpieczenie przed niekorzystnymi skutkami takiego działania wobec spółki. Zgodnie z proponowana nowelizacją uchwała zostanie podjęta jeżeli nie narusza to interesu spółki zależnej lub jeżeli można rozsądnie zakładać, że szkoda poniesiona przez spółkę zależną w wyniku wykonania polecenia spółki dominującej zostanie naprawiona we właściwym czasie przez spółkę dominującą lub inną spółkę należącą do grupy spółek. Przy podejmowaniu uchwały powinno również uwzględniać się korzyści uzyskane przez tę spółkę w związku z uczestnictwem w grupie spółek w okresie ostatnich dwóch lat obrotowych.
Odmowa wykonania wiążącego polecenia będzie możliwa tylko w ściśle określonych przypadkach. Pierwszy z wymienionych przypadków zakłada że spółka zależna należąca do grupy spółek, w której spółka dominująca bezpośrednio lub pośrednio reprezentuje co najmniej 75% kapitału zakładowego będzie mogła odmówić wykonania wiążącego polecania spółki dominującej, tylko wtedy, gdy wykonanie polecenia doprowadzi do niewypłacalności tej spółki albo do zagrożenia niewypłacalnością. Drugim przypadkiem odmowy wykonania wiążącego polecenia jest sytuacja w której w stosunku do spółki w której spółka dominująca bezpośrednio lub pośrednio reprezentuje mniej niż 75% kapitału zakładowego istnieje uzasadniona obawa, że jest ono sprzeczne z interesem tej spółki i wyrządzi jej szkodę, która nie będzie naprawiona przez spółkę dominującą lub inną spółkę zależną należącą do grupy spółek oraz jeżeli ta niekorzystna okoliczność stanowi zagrożenie dla dalszej egzystencji spółki zależnej. Wyjątkiem będzie sytuacja jednoosobowej spółki zależnej która nie będzie mogła odmówić wykonania polecenia.
Odpowiedzialność spółki dominującej za wykonywanie wiążących poleceń
Spółka dominująca może odpowiedzialność za wydanie wiążącego polecenia, jeżeli jego wykonanie doprowadzi do niewypłacalności spółki zależnej należącej do grupy spółek, w której spółka dominująca bezpośrednio bądź pośrednio reprezentuje co najmniej 75% kapitału zakładowego, dopowiada ona również wobec spółki zależnej za wyrządzoną jej szkodę, chyba że nie będzie ponosić winy. Umowa albo statut jednoosobowej spółki zależnej należącej do grupy spółek będzie mogła wyłączyć odpowiedzialność spółki dominującej.
Spółka dominująca nie będzie ponosić winy za niewypłacalność, jeżeli działała w granicach uzasadnionego ryzyka gospodarczego na podstawie informacji, analiz i opinii, które powinny być w danych okolicznościach uwzględnione przy dokonywaniu starannej oceny.
Odpowiedzialność spółki dominującej na bazie obecnego projektu nowelizacji jest osłabiona wprowadzeniem pojęcia winy które w obecnym rozumieniu wydaje się że będzie dosyć trudne do spełnienia uznając działania spółki za zawinione, a ponadto możliwość jej wyłączenia w przypadku spółki jednoosobowej również wydaję się budzić niepokój co do racji wprowadzanych zmian. Należałoby sądzić że przy tak mocnej pozycji spółki dominującej powinna ona ponosić większą odpowiedzialność za działania spółek zależnych powstałe w wyniku wykonywania wiążących poleceń.
Prawo wykupu akcji spółki zależnej przez spółkę dominującą
Spółka dominująca która posiada co najmniej 90% kapitału zakładowego spółki zależnej będącej członkiem grupy spółek będzie mogła żądać wykupienia akcji należących do wspólnika lub akcjonariusza takiej spółki zależnej. W przypadku posiadania mniej niż 90% ale więcej niż 75% kapitału zakładowego spółki zależnej o możliwości wykupu akcji lub udziałów będzie warunkować odpowiedni zapis w umowie bądź statucie spółki dominującej i zależnej.
Odbiciem tego prawa po stronie akcjonariusza lub udziałowca mniejszościowego jest możliwość żądania wykupu jego akcji lub udziałów gdy spółka dominująca posiada co najmniej 90% kapitału zakładowego spółki zależnej.
Wprowadzenie opisywanych uprawnień będzie prowadziło do zapewnienia trwałości grupy spółek i utwierdzenia pozycji spółki dominującej. Uprawnienie to jest silnym narzędziem skierowanym w stronę podmiotów mniejszościowych którzy w każdej chwili będą mogli zostać „wykupieni” przez spółkę dominującą na co nie jest wymagana nawet ich zgoda czy uchwała organu spółki zależnej
Podsumowanie
Ministerstwo Aktywów Państwowych wielokrotnie przekładało datę wprowadzenia w życie nowelizacji kodeksu spółek handlowych obejmującą wprowadzenie nowych przepisów zwanych prawem holdingowym. W obecnym stanie rzeczy projekt ustawy znajduję się ciągle w fazie konsultacji mimo że według wcześniejszych zapowiedzi miał zostać wprowadzony już w ubiegłym roku, mimo przeciągającej się procedury możemy się jednak spodziewać że projekt ustawy trafi w końcu do sejmu i zostanie uchwalony wprowadzając wspomniane instytucje.
Sposób regulacji problematyki grupy spółek wydaje się być znacząco przychylny dla menagerów spółki dominującej który zyskają narzędzia do sprawnego kontrolowania całej grupy spółek. Sytuacja akcjonariuszy lub udziałowców spółek zależnych wydaję się być jednak o wiele mniej korzystna, w proponowanych zmianach wielu ekspertów dopatruję się pokrzywdzenia praw mniejszości. Spółki zależne które na skutek wykonywania wiążących poleceń będą naruszać swój interes czego konsekwencją może być spadek wartości udziałów lub akcji mogą doprowadzić do pokrzywdzenia swoich udziałowców lub akcjonariuszy.