Pojęcie “wykonuje pracę na rzecz pracodawcy”, o którym mowa w art. 8 ust. 2a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2021 r. poz. 423), obejmuje wykonywanie umowy zlecenia (innej umowy oświadczenie usług, do której stosuje się przepisy dotyczące zlecenia) zawartej przez pracownika z przedsiębiorcą prowadzącym sprzedaż towarów jego pracodawcy (np. przez Internet), z którym przedsiębiorca ten powiązany jest osobowo lub kapitałowo, także wtedy, gdy zakres obowiązków wynikających z umowy zlecenia jest odmienny od obowiązków objętych umową o pracę a miejsce wykonywania umowy zlecenia znajduje się poza miejscem świadczenia umowy o pracę. Tak stanowi Uchwała Sądu Najwyższego z 26.08.2021 r., sygn. III UZP 3/21.
Chodzi o tzw. trójkąt umów, czyli sytuację, w której pracodawca zatrudnia swojego pracownika dodatkowo (np. na umowę zlecenie) za pośrednictwem innego podmiotu (np. agencji pośrednictwa pracy). W takiej relacji za pracownika uważa się również osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia, innej umowy o świadczenie usług albo umowy o dzieło, jeżeli zawarta została z pracodawcą, z którym pozostaje ona w stosunku pracy, a także jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy. Taki pracownik obligatoryjnie podlega w takiej relacji ubezpieczeniu zarówno z tytułu umów zlecenia jak i o pracę.
Stanowisko SN
W orzecznictwie i doktrynie przyjmuje się, że art. 8 ust. 2a ustawy systemowej rozszerza pojęcie pracownika dla celów ubezpieczeń społecznych poza sferę stosunku pracy. Z końcowej części tego przepisu – w powiązaniu z szeregiem przepisów prawa ubezpieczeń społecznych i z zakresu ubezpieczenia zdrowotnego – wynika, że to pracodawca, na skutek uznania dla celów ubezpieczeń społecznych za pracownika również osoby wykonującej pracę na podstawie umowy cywilnoprawnej zawartej z podmiotem trzecim, jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje ona pracę na rzecz swojego pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy, jest płatnikiem składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne z tytułu takiej umowy cywilnoprawnej (od podstawy wyznaczanej przychodem uzyskanym przez pracownika z umowy zlecenia). Przyjęta w art. 8 ust. 2a ustawy systemowej definicja “pracownika” stwarza pewne trudności w wykonywaniu przez pracodawców obowiązków z zakresu ubezpieczeń społecznych w stosunku do wspomnianych osób, co zostało dostrzeżone w judykaturze i literaturze prawniczej. O trudnościach tych świadczy bogate orzecznictwo dotyczące wykładni tego przepisu, w tym wyroki i uchwały Sądu Najwyższego. Jednak w rozpoznawanej sprawie przedstawiony do rozstrzygnięcia problem prawny nie dotyczy – wprost i bezpośrednio – tego, że art. 8 ust. 2a w związku z art. 18 ust. 1a nakłada na pracodawcę obowiązki płatnika składek, choć umowa cywilnoprawna zawarta jest z innym podmiotem (osobą trzecią). Problem ten został już bowiem rozstrzygnięty we wcześniejszym orzecznictwie, w tym przede wszystkim w uchwale Sądu Najwyższego z 2 września 2009 r., (OSNP 2010 nr 3-4, poz. 46), w której przyjęto, że pracodawca, którego pracownik wykonuje na jego rzecz pracę w ramach umowy o dzieło zawartej z osobą trzecią, jest płatnikiem składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe z tytułu tej umowy. Wynika z niej, że przepisy prawa ubezpieczeń społecznych nakładają na pracodawców obowiązki płatnika składek na ubezpieczenia społeczne w związku z umową cywilnoprawną zawartą przez pracownika z osobą trzecią, jeżeli w ramach takiej umowy pracownik wykonywał pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostawał w stosunku pracy.
W przedstawionym Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnieniu prawnym chodziło bezpośrednio o rozumienie zwrotu “wykonuje pracę na rzecz pracodawcy”, co stanowi podstawę faktyczną do zastosowania art. 8 ust. 2a z dalszymi konsekwencjami wynikającymi z ustawy systemowej dla ustalenia osoby płatnika składek.
Uzasadnienie
Sąd zauważył, że zgodnie z orzecznictwem “praca wykonywana na rzecz pracodawcy” to praca, której rzeczywistym beneficjentem jest pracodawca, niezależnie od formalnej więzi prawnej łączącej pracownika z osobą trzecią. Oznacza to, że bez względu na rodzaj czynności wykonywanych przez pracownika wynikających z umowy o pracę i z umowy zawartej z osobą trzecią oraz niezależnie od tożsamości rodzaju działalności prowadzonej przez pracodawcę i osobę trzecią, wystarczającą przesłanką zastosowania art. 8 ust. 2a ustawy systemowej jest korzystanie przez pracodawcę z wymiernych rezultatów pracy swojego pracownika, wynagradzanego przez osobę trzecią ze środków pozyskanych od pracodawcy na podstawie umowy łączącej pracodawcę z osobą trzecią (nie musi być to przy tym umowa o podwykonawstwo, może chodzić o każdy rodzaj umowy o współpracy). Z punktu widzenia przepływów finansowych, pracodawca przekazuje osobie trzeciej środki na sfinansowanie określonego zadania, stanowiącego przedmiot swojej własnej działalności, a osoba trzecia, wywiązując się z przyjętego zobowiązania, zatrudnia pracowników pracodawcy (por. wyrok Sądu Najwyższego z 7 lutego 2017 r., II UK 693/15, LEX nr 2238708). Przepływy finansowe mogą mieć różny tytuł i różną postać (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z 26 sierpnia 2021 r., III UZP 6/21, zgodnie z którą finasowanie przez pracodawcę w jakikolwiek sposób wynagrodzenia z tytułu świadczenia na ego rzecz pracy przez pracownika na podstawie umowy zawartej z osobą trzecią przemawia za zastosowaniem art. 8 ust. 2a ustawy systemowej).
Jak prawidłowo obliczyć składkę?
Zgodnie z art. 18 ust. 1a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych podstawę składki wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne stanowi również przychód z tytułu umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia albo umowy o dzieło.