Miesiąc: październik 2021

Biuro prasowe Kancelarii Prezydenta RP poinformowało, że 19 sierpnia bieżącego roku Prezydent podpisał ustawę o kasach zapomogowo-pożyczkowych. Reguluje ona zasady tworzenia, organizowania i działania tych instytucji u pracodawców. Określono w niej m.in. zasady kontroli nad KZP u pracodawcy, u którego nie działają związki zawodowe.

Czym są kasy zapomogowo-pożyczkowe?

Dotychczasowo kasy zapomogowo-pożyczkowe działały u pracodawców na podstawie Rozporządzenia z 19 grudnia 1992 r. w sprawie pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych oraz spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych w zakładach pracy. Przygotowany przez Ministerstwo Rozwoju, Pracy i Technologii projekt ustawy jest w większości zgodny z nadal obowiązującym rozporządzeniem a wprowadzone zmiany dostosowują funkcjonowanie KZP do zmian wprowadzonych w nowelizacji ustawy o związkach zawodowych z 2018 r. oraz normują zasady dotyczące członkostwa w kasach, oraz prawa i obowiązki z tego wynikające. Kasy umożliwiają pracownikom wsparcie w trudnych sytuacjach życiowych i stanowią dodatkowe wsparcie finansowe.

Nadchodzące zmiany

Zgodnie z informacją ze strony rządu projekt ustawy o kasach zapomogowo-pożyczkowych przewiduje:

• możliwość tworzenie kas przez co najmniej 10 osób wykonujących pracę zarobkową u danego pracodawcy (dotychczas mogło to uczynić co najmniej 10 pracowników) – rozwiązanie to uelastyczni warunki przynależności do kas zapomogowo-pożyczkowych; w szczególności będą mogli do nich należeć nie tylko pracownicy, ale także inne osoby wykonujące pracę zarobkową, np. zleceniobiorcy, wykonawcy dzieła itp.,
• zasady kontroli nad kasami zapomogowo-pożyczkowymi u pracodawcy, u którego nie działają związki zawodowe – w sytuacji braku zakładowej organizacji związkowej, kontrolę nad kasami sprawować będzie rada pracowników, a w razie jej braku – reprezentacja osób wykonujących pracę zarobkową wyłoniona w trybie przyjętym u danego pracodawcy (obecnie zasadą jest, że kontrolę nad kasami sprawuje działająca u pracodawcy zakładowa organizacja związkowa);
• przepisy regulujące dalsze funkcjonowanie kas zapomogowo-pożyczkowych, gdy dojdzie do zmiany struktury organizacyjnej pracodawcy (np. połączenia, podziału) – w takiej sytuacji, walne zebranie członków będzie musiało podjąć uchwałę o dostosowaniu struktury organizacyjnej i statutu kas do struktury organizacyjnej pracodawcy,
• możliwości obradowania organów kas zapomogowo-pożyczkowych na posiedzeniach prowadzonych z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej.

Ponadto projekt ustawy uzupełnia i doprecyzowuje przepisy dotyczące m.in.:

• zasad udzielania pożyczki lub zapomogi (np. szczegółowe określenie zasad poręczenia pożyczki),
• pokrywania kosztów działania międzyzakładowej kasy zapomogowo-pożyczkowej,
• możliwości podjęcia uchwały o likwidacji kasy zapomogowo-pożyczkowej z własnej inicjatywy walnego zebrania członków,
• zasad dokonywania rozliczeń kwestii majątkowych w razie likwidacji kasy zapomogowo-pożyczkowej.

Projekt ustawy zostanie teraz skierowany do prac parlamentarnych. Nowe rozwiązania wejdą w życie 30 dni od ogłoszenia w Dzienniku Ustaw.

Link do pełnej treści nowelizacji: http://orka.sejm.gov.pl/proc9.nsf/ustawy/1313_u.htm

Polski Ład nakłada na krajowych przedsiębiorców szereg nowych obowiązków związanych m.in. z rozliczaniem składek, obowiązkiem informacyjnym, czy prowadzeniem elektronicznej księgi przychodów i rozchodów. Zmiany zostały rozłożone w czasie. Część nich jest zapowiadana dopiero na 2023 r., ale pozostałe będą wymagać implementacji jeszcze w tym lub na początku następnego roku.

Zmiany w podatkach

Pierwsza zmiana zaplanowana na styczeń 2022 r. dotyczy składki zdrowotnej liczonej od dochodu i nie mniejszej niż 9 % minimalnego wynagrodzenia.

Od 1 stycznia 2022 r. przedsiębiorcy będą również musieli co miesiąc wskazywać podstawę do składki zdrowotnej (przesyłać odpowiednie informacje do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych). Ponadto na 2023 rok przewidziany jest kolejny obowiązek – przesyłanie JPK (jednolitego pliku kontrolnego) dla podatku dochodowego. Oznacza to, że urząd będzie miał informacje o przychodach i kosztach na bieżąco, a także będzie mógł wstępnie określić wysokość zaliczki na podatek dochodowy.

Przedsiębiorcy rozliczający się w sposób uproszczony – kartą podatkową, ryczałtem lub podatkiem liniowym zapłacą składkę zdrowotną w zmienionej wysokości. Rozliczający się dotychczas podatkiem liniowym zapłacą 4,9 %. W przypadku osób rozliczających się podatkiem zryczałtowanym wprowadzone zostaną progi:

• przedsiębiorstwa osiągające przychody do 60 tys. zł w wymiarze roku – 60 % przeciętnego wynagrodzenia;
• firmy osiągające przychody od 60 tys. zł do 300 tys. zł w wymiarze roku – 100 % przeciętnego wynagrodzenia,
• przedsiębiorstwa o przychodach ponad 300 tys. zł – 180 % przeciętnego wynagrodzenia.

Przy rozliczających się kartą podatkową składka zdrowotna będzie liczona od ustawowej płacy minimalnej. Przy opodatkowaniu na zasadach ogólnych podstawę będzie stanowił  uzyskany dochód.

Elektroniczne księgi przychodów i rozchodów oraz Krajowy system e-Faktur

Zmianą mającą wejść w życie dopiero na 2023 r. jest zobligowanie polskich przedsiębiorców do przesyłania fiskusowi elektronicznej wersji księgi przychodów i rozchodów oraz ewidencji środków trwałych. Informacje te będą zawarte w jednolitych plikach kontrolnych (jako odpowiednio JPK_PKPIR i JPK_EST).

Ponadto zostanie utworzony Krajowy System e-Faktur (KSeF) umożliwiający wystawianie i udostępnianie faktur ustrukturyzowanych. Podczas gdy Ministerstwo Finansów chwali „nowoczesne narzędzie i kolejny etap cyfryzacji usług fiskusa”, podatników niepokoi coraz większa ilość danych, które trafiają do organów skarbowych. I choć planowo system ma być opcjonalny, z czasem może stać się trwałym i obligatoryjnym elementem systemu podatkowego, który fiskus wykorzysta do zautomatyzowania procesu kontroli.

Odmowę zawarcia umowy o przyznanie świadczenia na rzecz ochrony miejsc pracy ze środków Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych na dofinansowanie wynagrodzenia pracowników objętych przestojem ekonomicznym albo obniżonym wymiarem czasu pracy w następstwie wystąpienia COVID-19 wydaną na podstawie art. 9 ust. 2 ustawy z dnia 11 października 2013 r. w zw. z art. 15g ust. 1 i ust. 17 ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. poz. 374 z późn. zm. dalej: ustawa COVID-19) można zaskarżyć do sądu administracyjnego – głosi postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z 24 września 2021 r. (sygn. akt I GSK 1074/21).

Stan faktyczny

Spółka zawnioskowała o dofinansowanie do wynagrodzeń pracowników objętych przestojem ekonomicznym lub obniżonym wymiarem czasu pracy na podstawie art. 15g ustawy COVID-19. Zaskarżonym pismem z (…) sierpnia 2020 r. Dyrektor Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Warszawie poinformował skarżącą, że jej wniosek o dofinansowanie do wynagrodzeń pracowników objętych ekonomicznym albo obniżonym wymiarem czasu pracy, o którym mowa w art. 15g ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. poz. 374 z późn. zm.; dalej: ustawa COVID-19), został rozpoznany negatywnie. W uzasadnieniu podniesiono, że skarżąca – jako placówka szkolna – nie może zostać uznana za przedsiębiorcę w rozumieniu lub 2 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców (Dz. U. z 2019 r. poz. 1292 z późn. zm.), w związku z czym nie może wystąpić z wnioskiem o wypłatę świadczenia w trybie art. 15g ust. 1 ustawy COVID-19. Spółka zaskarżyła powyższą odmowę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie.

Stanowisko WSA w Warszawie

W ocenie WSA, zaskarżone pismo Dyrektora WUP nie mieści się w żadnej z wymienionych w art. 3 § 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2019 r. poz. 2325 z późn. zm.; dalej: p.p.s.a.), kategorii spraw należących do właściwości sądów administracyjnych. Z pewnością nie jest ono decyzją administracyjną, postanowieniem, pisemną interpretacją podatkową ani również aktem prawa miejscowego, czy też aktem nadzoru nad działalnością jednostki samorządu terytorialnego. Rozważenia wymagało jedynie, czy zaskarżoną informację można uznać za „inny akt lub czynność z zakresu administracji publicznej”, o których mowa w p.p.s.a.

Sąd I instancji wskazał, że ustawa nie określa szczegółowych zasad postępowania w sprawie o dofinansowanie wynagrodzeń pracowników objętych przestojem ekonomicznym lub obniżonym czasem pracy. Próżno szukać w tym zakresie odesłania wprost do pełnej regulacji, jaką może stanowić ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2020 r. poz. 256 z późn. zm.; dalej: k.p.a.).

WSA zauważył, że w orzecznictwie ukształtowało się wprawdzie pojęcie tzw. hybrydowych postępowań czy sytuacji prawnych, w których pierwszy etap ma charakter administracyjnoprawny, a podejmowane na tym etapie czynności podlegają zaskarżeniu do sądu administracyjnego i dopiero pozytywne zakończenie tego etapu dla wnioskodawcy prowadzi do zawarcia cywilnoprawnej umowy, jednakże wskazuje się przy tym wyraźnie, że przepisy prawa regulujące określoną instytucję powinny dawać podstawę do wyprowadzenia (wyinterpretowania) takiej dwuetapowości udzielenia dofinansowania, np. przewidywać, że pierwszy etap kończy się kwalifikacją pozytywną lub negatywną po ocenie spełnienia przesłanek (np. umieszczeniem na liście podmiotów dofinansowywanych lub odmową zakwalifikowania wniosku do dofinansowania), zaś drugi etap stanowi zawarcie umowy cywilnoprawnej.

Zdaniem WSA dofinansowanie wynagrodzeń następuje w całości poprzez zawieracie umowy o charakterze cywilnoprawnym. Wraz z wnioskiem przedsiębiorca składa podpisaną umowę, którą przesyła w postaci elektronicznej do właściwego wojewódzkiego urzędu pracy, zaś wypłata świadczeń następuje na podstawie umowy zawartej między dyrektorem wojewódzkiego urzędu pracy a przedsiębiorcą. Tymczasem sądy administracyjne nie są właściwe do rozpoznawania zarzutów odnośnie prawidłowości zawierania umów o charakterze cywilnoprawnym.

Spółka wniosła skargę kasacyjną na powyższe postanowienie.

Orzeczenie Naczelnego Sądu Administracyjnego

NSA zakwestionował powyższe rozstrzygnięcie i uchylił postanowienie WSA w Warszawie. Sąd zważył, że mamy tu do czynienia ze środkami z funduszu gwarantowanych świadczeń pracowniczych, nie występuje tu typowa relacja cywilnoprawna, ale administracyjnoprawna konstrukcja związana z podejmowaniem aktu. Zatem jeżeli dyrektor dojdzie do wniosku (podejmie rozstrzygnięcie), że chce przekazać pewne środki beneficjentowi, wnosi do dysponenta Funduszu o przyznanie limitu wydatków na wypłatę świadczeń finansowanych na podstawie ustawy, a jeżeli uzyska limit – zawiera umowę z beneficjentem. W tym działaniu (rozstrzygnięciu), jakim jest odmowa w formie pisemnej zawarcia umowy, należy dopatrywać się władczości administracyjnoprawnej, a rozstrzyganie o tym, że dany podmiot nie spełnia przesłanek, aby zawrzeć z nim umowę, na podstawie której otrzyma wsparcie, należy uznać za akt, o jakim mowa w p.p.s.a. Stwierdzenie przez dyrektora urzędu pracy, że w konkretnym przypadku nie zawrze umowy na podstawie art. 9 ust. 2 ustawy z dnia 11 października 2013 w zw. z art. 15g ust. 1 i 15g ust. 17 ustawy COVID-19 stanowi – jak nie patrzeć – rozstrzygnięcie z zakresu administracji publicznej, które ponadto odnosi się do sytuacji prawnej podmiotu wnioskującego o zawarcie takiej umowy. Dyrektor wojewódzkiego urzędu pracy, rozstrzygając o odmowie w formie pisemnej zawarcia z przedsiębiorcą umowy o wypłatę świadczeń (dofinansowania), wydaje akt z zakresu administracji publicznej dotyczący uprawnień wynikających z przepisów prawa (prawo do zawarcia umowy o dofinansowanie) zaskarżalny do sądu administracyjnego na podstawie p.p.s.a.

W istocie rzeczy, wbrew stanowisku zawartemu w zaskarżonym postanowieniu, również w tej sprawie mamy do czynienia z dwuetapowością postępowania związanego z przyznaniem świadczenia. Pierwszy etap oparty jest o konstrukcje administracyjnoprawne, natomiast drugi etap to etap cywilnoprawny.

Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, że skoro dyrektor urzędu pracy może na podstawie umowy przyznać dofinansowanie, to organ ten ocenia warunki przyznania dofinansowania i sam kreuje relację prawną, a nie jedynie urzeczywistnia obowiązek wynikający już z przepisów prawa przez jego konkretyzację, co odpowiadałoby formule czynności materialno-technicznej. Mamy tu do czynienia z innym aktem, a nie z czynnością materialno-techniczną.

Wbrew stanowisku zawartemu w postanowieniu WSA, w tej sprawie mamy zatem do czynienia z dwuetapowością postępowania związanego z przyznaniem świadczenia. Pierwszy etap oparty jest o konstrukcje administracyjnoprawne, natomiast drugi etap to etap cywilnoprawny.

Co to oznacza dla przedsiębiorców starających się o dofinansowanie?

W przypadku odmowy zawarcia umowy z urzędem pracy o przyznanie świadczenia z FGŚP, jak miało to miejsce w przedmiotowej sprawie, wnioskodawca ma możliwość zaskarżenia decyzji właściwego dyrektora wojewódzkiego urzędu pracy do sądu administracyjnego. Decyzja taka jest bowiem aktem prawnym z zakresu administracji publicznej.

Pojęcie „wykonuje pracę na rzecz pracodawcy”, o którym mowa w art. 8 ust. 2a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2021 r. poz. 423), obejmuje wykonywanie umowy zlecenia (innej umowy oświadczenie usług, do której stosuje się przepisy dotyczące zlecenia) zawartej przez pracownika z przedsiębiorcą prowadzącym sprzedaż towarów jego pracodawcy (np. przez Internet), z którym przedsiębiorca ten powiązany jest osobowo lub kapitałowo, także wtedy, gdy zakres obowiązków wynikających z umowy zlecenia jest odmienny od obowiązków objętych umową o pracę a miejsce wykonywania umowy zlecenia znajduje się poza miejscem świadczenia umowy o pracę. Tak stanowi Uchwała Sądu Najwyższego z 26.08.2021 r., sygn. III UZP 3/21.

Chodzi o tzw. trójkąt umów, czyli sytuację, w której pracodawca zatrudnia swojego pracownika dodatkowo (np. na umowę zlecenie) za pośrednictwem innego podmiotu (np. agencji pośrednictwa pracy). W takiej relacji za pracownika uważa się również osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia, innej umowy o świadczenie usług albo umowy o dzieło, jeżeli zawarta została z pracodawcą, z którym pozostaje ona w stosunku pracy, a także jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy. Taki pracownik obligatoryjnie podlega w takiej relacji ubezpieczeniu zarówno z tytułu umów zlecenia jak i o pracę.

Stanowisko SN

W orzecznictwie i doktrynie przyjmuje się, że art. 8 ust. 2a ustawy systemowej rozszerza pojęcie pracownika dla celów ubezpieczeń społecznych poza sferę stosunku pracy. Z końcowej części tego przepisu – w powiązaniu z szeregiem przepisów prawa ubezpieczeń społecznych i z zakresu ubezpieczenia zdrowotnego – wynika, że to pracodawca, na skutek uznania dla celów ubezpieczeń społecznych za pracownika również osoby wykonującej pracę na podstawie umowy cywilnoprawnej zawartej z podmiotem trzecim, jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje ona pracę na rzecz swojego pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy, jest płatnikiem składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne z tytułu takiej umowy cywilnoprawnej (od podstawy wyznaczanej przychodem uzyskanym przez pracownika z umowy zlecenia). Przyjęta w art. 8 ust. 2a ustawy systemowej definicja „pracownika” stwarza pewne trudności w wykonywaniu przez pracodawców obowiązków z zakresu ubezpieczeń społecznych w stosunku do wspomnianych osób, co zostało dostrzeżone w judykaturze i literaturze prawniczej. O trudnościach tych świadczy bogate orzecznictwo dotyczące wykładni tego przepisu, w tym wyroki i uchwały Sądu Najwyższego. Jednak w rozpoznawanej sprawie przedstawiony do rozstrzygnięcia problem prawny nie dotyczy – wprost i bezpośrednio – tego, że art. 8 ust. 2a w związku z art. 18 ust. 1a nakłada na pracodawcę obowiązki płatnika składek, choć umowa cywilnoprawna zawarta jest z innym podmiotem (osobą trzecią). Problem ten został już bowiem rozstrzygnięty we wcześniejszym orzecznictwie, w tym przede wszystkim w uchwale Sądu Najwyższego z 2 września 2009 r., (OSNP 2010 nr 3-4, poz. 46), w której przyjęto, że pracodawca, którego pracownik wykonuje na jego rzecz pracę w ramach umowy o dzieło zawartej z osobą trzecią, jest płatnikiem składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe z tytułu tej umowy. Wynika z niej, że przepisy prawa ubezpieczeń społecznych nakładają na pracodawców obowiązki płatnika składek na ubezpieczenia społeczne w związku z umową cywilnoprawną zawartą przez pracownika z osobą trzecią, jeżeli w ramach takiej umowy pracownik wykonywał pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostawał w stosunku pracy.

W przedstawionym Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnieniu prawnym chodziło bezpośrednio o rozumienie zwrotu „wykonuje pracę na rzecz pracodawcy”, co stanowi podstawę faktyczną do zastosowania art. 8 ust. 2a z dalszymi konsekwencjami wynikającymi z ustawy systemowej dla ustalenia osoby płatnika składek.

 

Uzasadnienie

Sąd zauważył, że zgodnie z orzecznictwem „praca wykonywana na rzecz pracodawcy” to praca, której rzeczywistym beneficjentem jest pracodawca, niezależnie od formalnej więzi prawnej łączącej pracownika z osobą trzecią. Oznacza to, że bez względu na rodzaj czynności wykonywanych przez pracownika wynikających z umowy o pracę i z umowy zawartej z osobą trzecią oraz niezależnie od tożsamości rodzaju działalności prowadzonej przez pracodawcę i osobę trzecią, wystarczającą przesłanką zastosowania art. 8 ust. 2a ustawy systemowej jest korzystanie przez pracodawcę z wymiernych rezultatów pracy swojego pracownika, wynagradzanego przez osobę trzecią ze środków pozyskanych od pracodawcy na podstawie umowy łączącej pracodawcę z osobą trzecią (nie musi być to przy tym umowa o podwykonawstwo, może chodzić o każdy rodzaj umowy o współpracy). Z punktu widzenia przepływów finansowych, pracodawca przekazuje osobie trzeciej środki na sfinansowanie określonego zadania, stanowiącego przedmiot swojej własnej działalności, a osoba trzecia, wywiązując się z przyjętego zobowiązania, zatrudnia pracowników pracodawcy (por. wyrok Sądu Najwyższego z 7 lutego 2017 r., II UK 693/15, LEX nr 2238708). Przepływy finansowe mogą mieć różny tytuł i różną postać (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z 26 sierpnia 2021 r., III UZP 6/21, zgodnie z którą finasowanie przez pracodawcę w jakikolwiek sposób wynagrodzenia z tytułu świadczenia na ego rzecz pracy przez pracownika na podstawie umowy zawartej z osobą trzecią przemawia za zastosowaniem art. 8 ust. 2a ustawy systemowej).

Jak prawidłowo obliczyć składkę?

Zgodnie z art. 18 ust. 1a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych podstawę składki wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne stanowi również przychód z tytułu umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia albo umowy o dzieło.